Jan Gielkens over zijn ‘literaire doden van 2010’: ‘niet Harry Mulisch, niet Rudy Kousbroek, […] En niet Driek van Wissen, want die zal ik helemaal niet missen.’

Mijn literaire doden van 2010: niet Harry Mulisch, niet Rudy Kousbroek, niet Herman Franke, niet Appie Baantjer, niet J.D Salinger, niet José Saramago, niet Allan Sillitoe, niet Edoardo Sanguineti, niet Andrej Voznesenski. En niet Driek van Wissen, want die zal ik helemaal niet missen.

Begin december 2010 overleed Jur Oskamp, bijna zeventig jaar oud. Tijdens zijn werkzame leven was Jur boekhandelaar in Utrecht. Vanaf eind jaren zeventig had hij de mooiste boekhandel van de stad, in een voormalige slagerij aan de Voorstraat met prachtige tegeltableau’s met weilanden, varkens en koeien.

Jur begon zijn boekhandel nadat hij eerst, als ik me niet vergis, bij Broese in de Nachtegaalstraat had gewerkt. Die winkel ging in 1972 samen de andere grote Utrechtse boekhandel Kemink als Broese Kemink, sinds 1974 een megawinkel aan de Oudegracht die nu Selexyz Broese heet. Misschien was het wel de onvrede met deze ontwikkeling die Jur deed besluiten zelf een ‘goede’ boekwinkel te beginnen, waar het goede boek en de klant centraal staan en niet de kassa. Wat een goed boek was maakte Jur zelf uit. Ik herinner me dat hij weigerde boeken van Czesław Miłosz, winnaar van de Nobelprijs voor literatuur van 1980, te verkopen omdat die een anticommunist was. Maar Jur had geen linkse boekhandel. Voor de activistische spullen kon je in Utrecht naar de Rooie Rat.

In Jurs winkel was het goed toeven, en ik was er dan ook vaak. We maakten plannen om samen boekjes uit te geven (maar dat ging niet door) en om lezingen met Grote Schrijvers te organiseren (en dat lukte ook niet). Maar er kwamen wel af en toe schrijvers signeren. Een zo’n sessie herinner ik me. Op 23 september 1979 bezocht de Duitse jurist en schrijver Peter O. Chotjewitz Nederland vanwege het verschijnen bij uitgeverij Het Wereldvenster van de roman De bezoekers van de dageraad, een vertaling door Gerrit Bussink van Die Herren des Morgengrauens uit 1978. Een ander boek van Chotjewitz, Der dreißigjährige Friede uit 1977, had ik begin 1979 gerecenseerd in een van de eerste afleveringen van het gereanimeerde recensieperiodiek Literair Paspoort. Het was een positieve recensie, en dat is altijd een leuke manier om jezelf te introduceren bij een signerende schrijver. Ik vermoed dat ik dat dan ook zo gedaan heb voordat ik mijn vier meegebrachte boeken van Chotjewitz van een handtekening liet voorzien. Voor dat signeren hoefde ik niet in de rij te staan, want ik geloof niet dat er, behalve de boekhandelaar, de vertaler en de uitgever, iemand is komen opdagen. En daarom werd het een gezellig uurtje met zijn vijven.

Chotjewitz was vermoedelijk een schrijver naar Jurs hart: hij was geëngageerd, niet alleen als schrijver maar ook als jurist: hij verdedigde pro deo mensen die werden verdacht van terroristische activiteiten (want we zitten in de Duitse Herfst, die in 1977 begon met ontvoeringen en moorden van de tweede generatie Rote Armee Fraktion). De bezoekers van de dageraad gaat op een zeer indringende manier over een RAF-sympathisant. Maar Chotjewitz was geen auteur waarvoor de Duitsers in de rij zouden gaan staan om hun boeken te laten signeren. Hij debuteerde in het midden van de jaren zestig met experimentele teksten en ging pas eind jaren zeventig meer traditioneel en geëngageerd schrijven. Ook als vertaler was hij productief: hij vertaalde zowat alles van de Italiaanse theaterauteur Dario Fo.

Ik moet eerlijk toegeven dat ik Chotjewitz na 1980 niet meer echt heb gevolgd. Ik kwam zijn boeken regelmatig in mijn kast tegen, maar eruit kwamen ze tot begin december 2010 alleen bij verhuizingen. Toen ik de overlijdensadvertentie van Jur Oskamp las dacht ik meteen aan de signeersessie in 1979 en haalde de boeken van hun plank. Internet leerde me dat Chotjewitz (geboren in 1934) nog steeds leefde en nog regelmatig boeken publiceerde. Maar nu, twee weken later, is het Wikipedia-lemma over Chotjewitz – dat, veelzeggend genoeg, alleen maar in het Duits bestaat – aangepast: op 15 december 2010 is hij overleden, tien dagen na Jur Oskamp.

Jan Gielkens

Een reactie op “Over de doden”

  1. Daniël Mok et al. says:
    22 September 2013 at 21:14

    De laatste boekhandel waar Jur werkte, voordat hij voor zichzelf begon, was Kemink & Zonen in de Domstraat. Wij waren daar collega’s.