Op 20 november promoveerde de wiskundige, alfa-informaticus én neerlandicus Peter Boot in Utrecht op het proefschrift Mesotext. Digitised Emblems, Modelled Annotations and Humanities Scholarship. Jan Bloemendal recenseert het boek.

De titel belooft al veel, maar het boek biedt de lezer? nog veel meer dan de titel suggereert. Het onderwerp wordt gevormd door annotaties in elektronische? edities als brug tussen (geannoteerde) tekst en wetenschappelijke artikelen. Het blijkt dat de mogelijkheid tot annoteren in huidige digitale edities een missing link in de functionaliteiten ervan is.

Het proefschrift bestaat uit vijf delen, waarvan het eerste inleidend is en de context geeft. Het tweede hoofdstuk geeft twee beschouwingen over embleemdigitalisering. Het derde is meer praktisch en geeft voorstellen voor elektronische annotatie-hulpmiddelen. Het vierde deel houdt zich bezig met emblematiek en de daarin opgenomen hoofdstukken zijn met de ‘tools’ uit het derde deel tot stand gekomen, terwijl in het afsluitende vijfde deel het concept mesotekst nader wordt beschreven en de mogelijke toepassingen ervan worden verkend. De studie bevat ook een heel handig glossarium.

Boots stelling is dat digitale edities de mogelijkheid zouden moeten bieden om gestructureerde en ongestructureerde observaties met betrekking tot de geëditeerde tekst op te slaan. Door annotatietypen te definiëren en aan te geven kan de onderzoeker aangeven, hoe de annotaties moeten worden geïnterpreteerd. Die annotaties bieden een mogelijkheid om de primaire tekst van uit de annotaties te verkennen; en ze leveren argumentatie voor secundaire teksten. Dit soort gestructureerde en gedefinieerde annotaties noemt Boot mesotekst. Zo wordt duidelijk dat die annotaties gebaseerd zijn op een model van de bestudeerde verschijnselen. En bij modellen kunnen computers de onderzoeker verder helpen – om de modellen te verfijnen en uiteindelijk meer inzicht te krijgen in het bestudeerde object.

De genoemde mogelijkheden (de tekst via de annotaties verkennen en argumentatie leveren voor secundaire literatuur) zijn zeker bij emblemen gewenst, omdat de combinatie van motto, pictura en subscriptio een meerlagige manier van annoteren vergt. En ze is al helemaal gewenst, als men, zoals Boot doet, de studie van metaforen en de semantiek erin betrekt. Een boek als dit kan geheel theoretisch zijn – en veel theorie zit er beslist in –, maar het is een gelukkige keuze geweest één embleembundel – Vaenius’ Amoris divini emblemata (De emblemen van de goddelijke liefde) – als concreet voorbeeld te gebruiken zodat de lezer zich bij het een en ander iets kan voorstellen.

Het proefschrift laat zien dat men om het onderwerp te behandelen, allerlei disciplines in het geweer moet brengen. Natuurlijk: embleemstudies, maar ook semantiek en metaforiek, en TEI (Text Encoding Initiative), Editor (een editieprogramma) en SANE (Scholarly ANnotations Exchange), de laatste twee mede door Boot zelf ontworpen.

Het is een gelukkige combinatie, wiskundige, alfa-informaticus en neerlandicus. Waar de informatici over het algemeen gesproken met name oog hebben voor de processen en de modellen, en de neerlandici vooral naar de inhoud kijken, worden hier modellen geboden om de inhoud te presenteren in digitale vormen en wel op zo’n manier dat die vormen ons weer helpen iets meer over de inhoud te zeggen. Het vormt niet de afsluiting van een tijdperk, maar het begin. Op de promotie zelf kwam dat al tot uitdrukking in de vragen.

Ongetwijfeld is dit model ook toepasbaar op andere genres, maar hoe moet het dan worden aangepast? En als men niet alleen de tekst wil annoteren, maar ook de annotaties zelf? Het dwingt (historisch) letterkundigen opnieuw over hun vak na te denken, bijvoorbeeld in termen van natuur- en menswetenschappelijk onderzoek: een model met gegevens (de annotaties gezien als data) die geanalyseerd kunnen worden om het model te verfijnen. Het is inderdaad een gelukkige combinatie: neerlandicus, alfa-informaticus en wiskundige.

Jan Bloemendal

Peter Boot, Mesotext. Digitised Emblems, Modelled Annotations and Humanities Scholarship. Diss. Universiteit Utrecht. Pallas Publications / Amsterdam University Press, 2009 | 288 pagina’s | ISBN? 978 90 8555 052 5 | €?39,50