Druil

November 2012: het is Nederland Leest-maand. Sinds 2006 organiseert de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) elk najaar een Nederland Leest-campagne waarin telkens een ander boek centraal staat. Leden van openbare bibliotheken krijgen tijdens de actiemaand een exemplaar van het actieboek cadeau en er worden allerlei activiteiten ontplooid die tot discussie over het boek moeten leiden. Normalerwijze heb ik bij deze actie, net als bij de boekenweek, gemengde gevoelens: het is prachtig dat literatuur zo’n groot publiek krijgt, maar ook jammer dat een groot deel van dat publiek die literatuur als oud papier beschouwt en binnen de kortste keren ongelezen naar de kringloopwinkel brengt of op de rommelmarkt te koop aanbiedt. Ik moet dan heel vaak aan mooie en verdwenen bossen denken.

Bij het boek dat in november 2012 centraal staat ben ik wat minder gereserveerd: het is Willem Frederik Hermans’ roman De donkere kamer van Damokles uit 1958. Het is het boek waarmee de schrijver doorbrak bij het grote publiek. In 2010 werd de roman herdrukt in deel 3 van de op het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis bezorgde reeks Volledige Werken. Deze wetenschappelijke editie vormt ook de basis voor de diverse herdrukken die op 1 november verschijnen in het kader van Nederland Leest. Deze herdrukken, met een totale oplage van ruim 700.000 exemplaren, maken van De donkere kamer van Damokles een bijzonder werk: nooit werd, dat denken wij van de Volledige Werken, in het Nederlandse taalgebied een wetenschappelijk bezorgde literaire tekst in een grotere oplage verspreid dan De donkere kamer van Damokles.

 

 

Er wordt in het land een hoop georganiseerd in het kader van Nederland Leest. Niet alleen door en samen met het Huygens ING, maar ook door bibliotheken in het land. Zie de Nederland Leest-site. Er wordt voorgelezen en uitgelegd, de film Als twee druppels water van Fons Rademakers naar De donkere kamer wordt vertoond en ingeleid, er wordt cabaret en toneel opgevoerd. Een mooie bijdrage aan de feestvreugde is Nieuwsbrief 485 van antiquariaat Fokas Holthuis in Den Haag. De nieuwsbrief is gewijd aan ‘W.F. Hermans en de fotografie’, te koop zijn afdrukken van (portret)foto’s die bekende fotografen (Ed van de Elsken, Emiel van Moerkerken, Klaas Koppe) van Hermans maakten, maar ook foto’s van Hermans zelf en een dossiertje over Twee druppels water.

Foto van Philip Mechanicus. Uit de toelichting in de Nieuwsbrief van Fokas Holthuis: ‘Hermans, in pak maar met brandende sigaret, staat voor zijn boekenkast in Groningen. Enkele boektitels: D.H. Rawcliffe, Illusions and delusions of the supernatural and the occult; Richard von Krafft-Ebing, Psychopathia sexualis; deeltjes uit een reeks wetenschappelijke pockets, waaronder W.W. Rostow, The dynamics of Soviet Society.’

Ook bij Bubb Kuyper in Haarlem is een grote en mooie hoeveelheid Hermans-materiaal te koop, al is het eerder toevallig dat deze veiling in de Nederland Leest-actiemaand plaatsvindt. Bij het Hermans-materiaal in Haarlem zitten een stuk of twintig opdrachtexemplaren van Hermans aan de apotheker en tekenaar Oey Tjeng Sit en diens vrouw Lies. De vroegste is de poëziebundel Horror Coeli en andere gedichten (1946), de meest recente is van 1967 in een tweede druk van Mandarijnen uit zwavelzuur. De vriendschap tussen de families Hermans en Oey duurde overigens nog langer, tot de dood van de laatste in 1987. Lies Oey was al in 1985 overleden.

Een paar opdrachten gaan, zoals bij Hermans wel vaker, over de drukfouten in zijn boeken. In Drie melodrama’s schreef hij op 19 juni 1957 voor de Oeys: ‘Voor Sit en Liesje, /  bij ieder exemplaar / dat ik ter hand neem vind ik / nieuwe drukfouten, die de / corrector gemaakt heeft / nadat ik de laatste druk- / proef heb ingestuurd. Van / woede kan ik geen opdrachten meer verzinnen. / Wim’. In een brief aan zijn uitgever Geert van Oorschot noemde Hermans dezelfde corrector een ‘imbeciel’. Dat staat dan weer in nawoord bij deel 2 van de Volledige Werken. Er zijn bij Bubb Kuyper eind november 2012 ook twee exemplaren van De donkere kamer te  koop, het boek van de Nederland Leest-actie. In een eerste druk zette Hermans op 25 oktober 1958 in Groningen de volgende opdracht: ‘Voor Sit en Liesje, / een nieuwe draak / in een nieuw drakenhol / Willem Frederik H’.  Een halfjaar later was de tweede druk er al, en daar was nogal aan gesleuteld. Daarover geeft het nawoord bij deel 3 van de Volledige Werken uitvoerig informatie, maar ook elders is er interessants over te vinden. Er was bijvoorbeeld een heel hoofdstuk aan toegevoegd.

Volgens de beschrijving van een exemplaar van zo’n tweede druk in de Bubb Kuyper-catalogus bedacht Hermans op 30 april 1959 de volgende opdracht: ‘Voor Sit en Liesje, / deze herziene, maar nog altijd / voorlopige druil /  Wim’. Ik heb de neiging om achter dat ‘druil’ [sic!] te zetten, of [!], zoals het een wetenschapper betaamt. Het zou natuurlijk kunnen kloppen, dat ‘druil’, maar ik opper toch maar de mogelijkheid dat het hier – letterlijk! – om een drukfout gaat, dat vervelende fenomeen waar Hermans zo’n hekel aan had en dat toch zo onlosmakelijk met zijn publicaties verbonden is.

Jan Gielkens